Жапондық стандарт, қазақи бизнес

12645

Жалқаулардың дәурені өтті

ФОТО: © Данияр Асылбек

Сырымбек Тау – кәсіпкер. Көпшілігі оны Yokohama және Triangle шиналарының дистрибьюторы ретінде таниды. Ең алғашқы табысын мектеп қабырғасында жүріп, майлы бояумен былғары күртешелер бояп, табыс тапқан. 23 жасында көлік бизнесін бастап, Жапониядан көлік таси бастайды. Бүгінде әлемдік брендтердің тауарын тікелей тасымалдау құқығын алған компания иесі, Қазақстан жолдарын әбден зерттеген, дөңгелек саласының сарапшысы. Forbes-қа берген сұхбатында ол бәсекелестерін ығыстырып, нарықтағы баға деңгейін өз қалауынша өзгерте білгені туралы айтып берді.

Жапондармен жұмыс істеу қиын

Біз Yokohama-мен жұмыс істемес бұрын Triangle Tire Co. компаниясының дистрибуциясын алған едік. Ол да әлемдік бренд, халықаралық брендтер арасында он бірінші орында тұр. Бірақ жоғары немесе төменгі емес, орта сегмент. Бірақ бізге тағы бір сегментті қосу керек болды. Кімді аламыз деп әбден ойландық. Ресейлік компаниялар туралы ойлағанда бірден сапасыз тауарлар елестеп кетті. Зерттей келе, Қазақстанға жапондық Yokohama бренді тікелей емес, Германия арқылы келетінін білдік. Яғни, дистрибьютерлер тауарды Германиядағы компания арқылы әкеледі, бірақ өнім жапондікі. Біз тікелей Жапонияға хабарластық. Иә, келісемін, жапондармен жұмыс істеу өте қиын. Ең алдымен төменгі сатыдағы менеджермен хабар орнаттық. Онымен 6–7 айдай сөйлесіп, байланысып жүрдік. Содан соң менеджерден сәл жоғары тұратын сату бөлімінің маманы байланысты, оған Жапонияға барып, кездесуге дайын екенімізді айттым. Бірақ олай жүре берсек, тым көп уақыт жоғалтып алатынымызды түсініп, консалтинг компанияның көмегіне сүйенбекші болдық. Менің бала кезден бірге өскен, сумо күресінің чемпионы Асасёрю Акинори деген досым бар. Ұлты – моңғол, шын есімі Долгорсурэнгийн Дагвадорж. Ол бізге өзінің консалтинг компаниясымен жұмыс істеуді ұсынды. Оның өзі бір қызық оқиға. Жапондармен байланысқан кезде, егер біз сіздермен кездесетін болсақ, арнайы командамен барамыз, оның құрамында мынадай адамдар болады (компания иесі, менеджер, сату бөлімінің, маркетинг бөлімінің басшысы, аудармашы) деп жазып жібергенбіз. Консалтинг құрамында болғандықтан, әдейі жақша ішіне Асасёрю Акинори деп есімін көрсеткен едім. Ал Акиноро сол кезде Жапонияда премьер-министрден кейінгі ең танымал адам. Сумодан 25 рет чемпион болған. Оның есімін көре салып, дереу бізбен байланысып, Моңғолияға шақыртты.

Солай біз 2013 жылы Yokohama компаниясының директорының шақыруымен Моңғолиядағы орталықтың ашылуына бардық. Шыны керек, Yokohama дистрибуциясын алып жатқан моңғол жігіттерінің дөңгелек жайындағы сауаты өте төмен екен. Оған дейін мен 2–3 жыл ескі қолданыстағы шиналар саттым, одан Triangle-мен айналыстым, бес жылдық тәжірибем жинақталған еді. Дөңгелек өлшемі, сапасына қатысты айтқандары, жалпы Yokohama директорының сұрақтарына жауап бергені төмен болды. Оның сұрағандарының бірі – Қазақстан, Моңғолияда халық санына шаққанда неге дөңгелек өте көп керек? Моңғолдар бұған дұрыс жауап бере алмады. Ал мен барынша жауап беруге тырыстым.

Біріншіден, бізде аумақ өте үлкен. Екіншіден, бізде далалы жер көп, теңіз, әуе жолы дамымаған. Екі мың шақырым болса да, көлікке отырып кете береміз. Енді қараңыз, Жапонияда көліктің орташа жылдық жүрісі 2500–3000 шақырым. Ал біздің елімізде көрсеткіш 8–16 мың шақырым аралығында. Жол сапасы төмен, автобандар сапасы нашар, дөңгелекке қажеттілік көп. Осы жағдайларды айтып, Yokohama директорына дәлелдеп, түсіндіруге тырыстым. Картадан көрсетіп, Алматыдан Астанаға дейін, Алматыдан Атырауға дейін көлікпен бара береміз дегенде таңғалды. Жапонияда дөңгелекті бес жылда бір рет ауыстырса, Қазақстанда үш жыл сайын ауыстырады. Жапонияда халық саны 130 миллион, Қазақстанда – 18 миллион адам. Халық санының аздығына қарамастан, бізде дөңгелекті тұтыну көрсеткіші жоғары. Осының бәрін түсіндірген соң, жапондар менің осы саланың кәсіби маманы екенімді байқады. Сөйтіп олар Қазақстанға баруға бірден келісті. Консалтинг компаниясы арқылы жапондар бізге келіп, жұмыс жайын байқады. Мәскеу жанындағы Липецк қаласында Yokohama өндіріс орнын ашып жатқан еді, оны да барып көрдік. Осы жағдайлардан кейін бізге бірден дистрибуция мүмкіндігін берді, ешқандай талап қоймады, кәсіби жұмыстарымызды ұнатты.

Жалпы дөңгелек алуға, таңдауға келгенде халықтың сауаты төмен. Өлшемі келсе ала береді

Бұл 2013 жыл еді. Сонда Қазақстанда Yokohama брендінің екі дистрибьютері болдық. Бірі тікелей Жапониядан, екіншісі Германия арқылы сатады. Германиядан алдыратын компания Yokohama-дан тікелей алмайды, «Тойота Цусе Корпорейшн» сатады. Өзара бәсекелестік жағдайында, екі дистрибьютер қатар жүрген соң баға түсетіні белгілі. Кейінірек Yokohama Германиядағы компаниямен сөйлесіп, нарықта тек біз қалдық. Алғашында жеңіл көліктердің шинасын саттық, 2018 жылдан бастап ауыр техникаға, жүк көліктеріне арналған дөңгелектерді сата бастадық. Қазір біз Орта Азиядағы бес мемлекетке жұмыс істейміз: Өзбекстан, Түрікменстан, Тәжікстан, Қырғызстан және Қазақстан. Біздің компаниямыз Жапониядан тікелей тауар алады, эксклюзив құқығы бар дистрибьютерміз.

Осы уақытқа дейін дөңгелектің сапасын тексеру үшін отыздан аса тест-драйвқа қатыстым. Yokohama-дағы тәжірибем Triangle-де жұмыс істеуіме жақсы көмектесті. Ол компанияда тәжірибелерін сұрап, кеңес алатын бес шетелдік бар. Америка, Пәкістан, Иран, Оңтүстік Корея азаматтары және мен. Дөңгелектерді қандай өлшеммен шығаруға болады, қандай сапада шығуы керек деген сұрақтар бойынша кеңес береміз. Көп мемлекетте қыс болмайды. Мәселен, Пәкістан, Ирандағы азаматтардың қысқы дөңгелек бойынша сауаты төмен, климат жағдайына байланысты біз көбірек экспорт жасаймыз. 2020 жылғы мәліметі бойынша, жеңіл машина дөңгелектерінен Қазақстан бірінші орында тұр. Жалпы сатылатын дөңгелектердің 55%-ы – қысқы дөңгелек, оны жүз пайыз деп алып қарастыратын болсақ, оның 35%-ы – шегелі дөңгелек, ал 65%-ы – «липучка», қыстық жұмсақ дөңгелек.

Алтын медаль алдық

Дөңгелек саласында жүрген әріптестерімнің көпшілігі мені жек көретін шығар. Біз бағаны өте көп құлаттық. Саладағы мәліметтерді зерттей келе, тауар сатқанда үстінен 50–70 пайыз қосқандар бар екенін көрдік. Біз оны өзгертіп, көтерме саудаға 5–10 пайыз, ал жеке саудаға 20–25 пайыз пайда қойдық. Көтерме бағамен сатып алатын клиенттерге де: «Біз тауар үстінен 10 пайыз маржа қойдық, сіздер де 10–15 пайыздан асырмаңыздар», – деп айтамыз. Бизнес бұдан құлдырап кетпеді, көлем өсе түсті, сол арқылы пайда тауып жатырмыз. Өндіріске де қолайлы болсын деген оймен көбірек сатуға тырысайық, көлемді ұлғайтып, сол арқылы табыс табайық деген ұстанымдамыз. Біздің жұмысымызға Yokohama да, Trianglе де риза. Yokohama-дан тіпті алтын медаль алдық. Жапондар, негізі, көзқарасы өзгешелеу халық қой. Компанияда әлем бойынша халық санына шаққанда сату көлемі деген көрсеткіш бар. Сол жөнінен екі рет бірінші орын алдық. 2018 жылы – 150 мың, 2019 жылы – 170 мың, ал 2020 жылы 200 мың дөңгелек саттық. Ал Trianglе-дегі көлемімізді 2021 жылы бір миллионға жеткізсек деген жоспар бар. Бұрын жылына 1 млн 200 мың сататын америкалықтар бірінші орында еді. Санкция салдарынан олардың сатылымы 900 мыңға түсіп қалды. Қазір бізде Trianglе 585 мың жазғы дөңгелектері бар, тағы елу мың әкелеміз. Қыста 500 мың дөңгелекке тапсырыс берсек, жоспарлаған межеден асып кетуіміз мүмкін деп отырмыз.

ФОТО: © Данияр Асылбек

Зерттеуім бойынша, көтерме сауда жасаған кезде кәсіп иесі азырақ пайда көріп, бөлшек сауда үшін көбірек пайда ұсынса сату көлемі артады екен. Кім сатқан тауарынан көбірек нан жесе, соны сүйіп сатады. Сол үшін де бағаны құлатып, бөлшек сауданың көлемін ұлғайттық және әлі де сол ұстанымда келе жатырмыз.

Біз бір маусымға яғни бір жылға дөңгелектер сапасына кепілдік береміз. Себебі компания дөңгелектерді біздің еліміздің жолдарымызға сай етіп, біз жіберген стандарт бойынша дайындайды. Yokohama-мен жұмысты бастар кезде 8 көлікпен Қазақстан жолдарымен 5 мың шақырым жүріп, Жапонияға жібердік. Ұзақ уақыттық тәжірибем болғандықтан тест-драйв кезінде маған 320 шақырым жылдамдықпен жүруге де рұқсат береді. Жапондар сол шиналардың жағдайына қарап, соған сай дөңгелектер дайындады. Бізге арнаған дөңгелекті басқа елдерге сатпайды, өйткені олар тек біздің еліміздің жолдарына сай келеді.

Сапасына кепілдік бергенімен, дөңгелектер де іске жарамайтын кезі болады. Кейде адамдар өздері дұрыс жүрмейді. Былтыр бір адам келді, дөңгелегі ыстық арматураны басқаннан жыртылып кетіпті. Жаңағы кісі мойындамаған соң, шинаны Жапонияға жібердік. Олар тексеріп, ыстық арматура басқаннан жыртылған деген қорытынды шығарды. Бірақ ондай жағдайларды қосқанның өзінде тауарды қайта өткізу жалпы сатылымның 0,5 пайызына да жетпейді. Былтырғы көрсеткіш 0,19 пайыз болған, яғни сатылған бір миллион дөңгелектің бесеуін ғана ауыстырамыз деген сөз. Бізге дейін жұмыс істеген дистрибьютерлерде мұндай зерттеу болмаған. Trianglе-дегі көп өлшемдегі дөңгелектердің шығуына мен себепші болдым. Қазіргі Land Cruiser-лердің өлшемі ол компанияда жоқ еді. Мен қараған статистика бойынша, адамдардың көлігі бес жыл тозғаннан кейін қымбат дөңгелек салмайды. Мәселен, қазір Land Cruiser 300 шығайын деп жатыр. Оған арнап Yokohama оригинал дөңгелек шығарады. Жалпы Toyota-ның 68 пайызы Yokohama дөңгелегін киеді. Ол біз үшін де жақсы жарнама, екіншіден Toyota-ның Yokohama-ға сенімділігі. Біз соны қарап, сол машиналар бес жылдан кейін Trianglе киюі керек деген статистика жасаймыз. Екі тауардың бағасында 60–70 пайыз айырмашылық бар. Соны көріп, зерттеп, төрт жылдан кейін осындай сападағы дөңгелектер шығара беріңдер деп айтамыз. Қазір Trianglе-де патенттеп алған 5–6 өлшем бар. Олар өндіріс көлемін ұлғайтып, Өзбекстанда үлкен өндіріс ашуға тырысып жатыр. Бірақ оған қажетті кәсіби мамандар аз. Өзбекстан мемлекетінің жолдары үшін қандай өлшемдегі шиналар керек, дөңгелек сапасы қандай болуы тиіс екенін жақсы зерттеп алуы қажет.

Елде ауа-райы құбылмалы, қыс қатты, жаз ыстық. Оңтүстікке наурыздың ортасынан кейін жазғы дөңгелек, ал қыркүйектің аяғынан бастап қысқы дөңгелек киіңіздер деп айтамыз. Ал солтүстікте, керісінше, қыркүйектің ортасынан және сәуірден бастап ауыстырыңыздар дейміз.

Ауа-райының әсері бар. Одан бөлек, Алматыдан Шымкентке шыққан отбасыға ұшып барғанша, көлікпен барған арзанырақ болады. Осындай мәселелерді зерттей келе, дөңгелектің сапалы болғаны дұрыс деген байламға келдік. Көлікпен жиі жүретін халыққа дөңгелекті қалай таңдау керек, қалай тексеру керек деген сияқты нәрсенің бәрін жазып, көрсетіп қоямыз. Жоғары жылдамдықпен жүру үшін қандай дөңгелек керек, ол қанша салмақ көтереді, қай жылғы деген сияқты ақпараттың бәрін жазамыз. Өкініштісі, көпшілігі ондай мәліметті қарамайды. Жалпы дөңгелек алуға, таңдауға келгенде халықтың сауаты төмен. Өлшемі келсе ала береді. Бірақ ол машинаға сай болуы керек. Мәселен, «Мерседес», «БМВ» көліктері жылдам жүреді, соған сай қымбатын алу керек, ал оған қарап жатқан ешкім жоқ. Жолда болатын оқыс жағдайға дөңгелектер де әсер ететінін ұмытпау керек. Келген клиенттердің сауатын арттыру үшін сату бөліміндегі дилерлерді жылына екі рет оқытамыз, олар жаппай келушілерге түсіндіруі керек.
Біздің car park check деген жақсы бағдарламамыз бар. Ол – автокөлікті жаппай суретке түсіру. Яғни біз паркингтерді аралап, жылына екі рет 100 мыңға жуық автокөлікті суретке түсіреміз. Ол не үшін керек? Суреттерді қарап отырып қай деңгейдегі автокөлік қандай шинамен жүреді, қай дөңгелекті көбірек таңдайды деген сараптама жасалынады. Біз білмейтін өлшемдер көп болуы мүмкін. Сол зерттеулерге сүйене отырып, Yokohama-ға 8 ай, Trianglе-ге 3–4 ай бұрын тапсырыс береміз.

Бұрын жыл сайын бір маусымнан кейін қалып кететін көлем 8 пайыз еді, қазір бұл көрсеткіш 2 пайызға түсті. Яғни, жаңа зерттеу әдісіміз 6–7 пайыз нәтиже берді деген сөз.

Қазақстанға келген дөңгелектерге сапасы жағынан жауап береміз. Осыдан бірнеше жыл бұрын бір көліктің иесінен шағым түсті. Оның дөңгелегін тексерсек, Жапонияда жасаған екен, бірақ біз берген стандарттарды пайдаланбаған, Қазақстан үшін арнайы дайындалмаған дөңгелек. Автокөлік Ресейден келген, тиісінше дөңгелек те бізге қарасты емес.

Қазір біздің үш қалада сервис орталығымыз бар. 2011 жылы «Дөңгелекке қонақүй» деген сервис аштық. Жақсы қызмет түрі болды, көптің көңілінен шықты. Әдетте, адамдар дөңгелекті сақтаудың ережелері де бар екенін біле бермейді. Мысалы, дөңгелекті дискімен сақтасаңыз жатқызып, ал дискісіз тұрғызып сақтау керек.

Жаңа дөңгелекті тексергенде ауа жіберіп, сынаймыз. Төрт дөңгелекке екі тонна салмағы бар машина, оның ішінде жалпы салмағы 500 келі болатын адамдарды отырғызамыз. Сонда төрт дөңгелекке 2,5–3 тонна салмақ түседі. Оған ауа жібергенде, дөңгелек созылады. Егер сол көліктің дөңгелегін шешіп алып, дискісімен бірге тігінен сақтамасаңыз, шинада бүдір (шишка) пайда болады. Бұл дөңгелектің сапасыздығынан емес, сақтауға көңіл бөлмегенінен.

Әлсіздер, жалқаулар құрдымға кетіп, ізденіс үстінде жүргендер өседі

Орта Азияда қыс пен жаз қа-тар жүретін елдер болғандықтан қатты қызығады. Әдетте, қысқы дөңгелек алатын елдер аз. Канада, Еуропа елдері бар, Орта Азияда бір-екі мемлекет қана. Қазақстан алғанмен, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан елдері алмайды. Ресейдің жарты аумағы ғана алуы мүмкін.

Қысқы дөңгелек өндірісін тоқтатпау үшін ондай мемлекеттерге брендтер қатты қызығады. Әсіресе, халық саны аз болғанымен, климат жағдайына байланысты біздің елімізге де сұраныс бар.

Бизнестегі қайырымдылық

Адам белгілі бір деңгейге жеткенде, «менде ғана болсын» дегеннен арылады екен. Біз әр дөңгелек сатқаннан түскен қаржының 250 теңгесін қайырымдылыққа аударамыз. Клиенттерге: «Сізге мың теңге жеңілдік берейік пе, әлде оны қайырымдылыққа арнайсыз ба?» – деген сұрақ қоямыз. Сауалнама қорытындысы бойынша, адамдардың 78 пайызы қайырымдылықты таңдайды екен. Яғни, біз он мыңнан аса адамды қайырымдылыққа итермеледік. Бірақ тек кәсіпкерлер ғана емес, қалтасында қаржысы бар әр адам қайырымдылыққа ұмтылуы керек.

Қайырымдылықтың түрі көп, бірақ ең бірінші қызметкерлердің жағдайын жасаудан бастадық. Ең бастыларының бірі, үйі жоқ қызметкерлерге үй алып беруге көмектесеміз, төлейтін қаржының 50 пайызын біз төлейміз. Бірақ құны 15–20 млн теңгеден аспауы керек. Бір бала болса – бір бөлмелі, екі бала болса – екі бөлмелі, үш бала болса – үш бөлмелі болуы керек деген бағытта жұмыс істейміз. Несиесін жауып, қарыздан құтылуға да көмектесеміз. Егер бізге жұмысқа келгенде мойнында жылдық мөлшерлемесі 20 пайыздан жоғары кредиті болса, төлеуге көмектесеміз. Себебі басында қарызы бар адам, жұмысқа толық назар сала алмайды деген ұстанымымыз бар. Егер компаниядағы жұмыс барысында бізге ескертпестен екі рет айлық мөлшерлемесі екі пайыздан жоғары несие алғандар болса, бірден жұмыстан кетеді. Көпшілік банктердің берген несиелерінің жылдық мөлшерлемесі 40 пайыздан асып кетеді. Ал қырық пайыз мөлшерлемеге қарамастан несие алғандардың қаржылай сауаты жоғары деп айта қою қиын. «Бұл менің өз құқығым, несие алу-алмауды өзім білемін» десе, ондай адаммен серіктестік орнатпаймыз. Себеп жоғарыдағыдай, қарызы басынан асатын адам оны жабуды уайымдап, жұмысты тыңғылықты істеуге мүдделі болмайды. Несиені қандай мақсатқа алғанына да көңіл бөлеміз. Той үшін, көлік сатып алу үшін несие алғандарға көмек берілмейді. Ем алуға, баласының оқуына ақша жұмсағандарға ғана қол ұшын беруге тырысамыз.

ФОТО: © Данияр Асылбек

Компаниямызда 108 адам болса, 16–17 қызметкердің үй алуына, 5–6 қызметкердің қаржысынан құтылып, тағы 4 адамның емделуіне көмектестік. Қайырымдылықты әр адам өз үйінен, өз ортасынан бастауы керек деп есептеймін. 2023 жылға қарай компаниядағы барлық қызметкердің баспанасы болады деген жоспар бар.

Қайырымдылықтың екінші бағыты – жаппай көмектесу. Карантинге дейін көпшілік адам күнделікті табыспен өмір сүрді. Такси айдады, базарда сауда жасады. Пандемия кезінде олар бір-ақ күнде күнкөрістен айырылып, отбасы аш қалды. Сол адамдарға азық-түлікпен, материалдық жағынан көмектестік. Арыстағыдай апат болған жерлерге де барып, оқушыларға оқу құралдары, мектеп жабдықтарын әпереміз. Әсіресе, көпбалалы аналар, жалғызбасты аналар мен әкелер сияқты әлжуаз топты басты назарға аламыз. Көмек сұрап келген медициналық мекемелерге дәрі-дәрмек алуға ықпал еттік.

Үнемдеуді үйренетін уақыт

2020 жылы сәуір-мамыр айларында бәріміз үйде жатып, сатылым тоқтады. Сол кезде де зерттеу жүргізіп, қызық тоқтамға келдік. Ауыстыру орталықтарының көпшілігі жабық болған соң, көпшілігі қысқы дөңгелекпен жүруге мәжбүр болды. Сонда мен 2020–2021 жылдың қысында дөңгелектер жылдам сатылады деген қорытынды жасадым. Себебі қысқа қарағанда жазда дөңгелек 75 пайызға көбірек желінеді. Көп адам қысқы дөңгелекті ауыстырмай жазда да жүре берсе, келесі жолы қыста пайдалана алмай қалады. Осыны зерттеп, 100 мың дөңгелекті суретке түсіріп, сараптама жасасақ, адамдардың 65 пайызы маусымда дөңгелектерін ауыстырмай жүрген. Соны ескеріп, қысқа бұрынғыдай 500 мың емес, 650 мың дөңгелекке тапсырыс бердік. Есебіміз дұрыс болып, жаздағы шығын орнын қыста қайтарып алдық.

Карантин кезінде компания құрылымында аса үлкен өзгеріс бола қоймады, кадрлер қысқармады. Тек бірнеше адам ғана өз еркімен жұмыстан кетті, керісінше оннан аса адамның лауазымы өсті. Жалпы алғанда, карантинде бізде құлдырауға қарағанда даму байқалды. Онлайн жағын жақсы жетілдірдік дей алмаймын, бизнестің 82 пайызы көтерме сауда болғандықтан онлайнға аса келмейді. Тек көліктер келіп, тауар тиеуі үшін қоймадағы сақтау жүйесін аздап өзгерттік.

Қоғамда «жүзіңді сату» деген ұғым бар – жеке имиджіңді бизнеске айналдыру. Ол маған ұнай қоймайды. Менің қаржы тауып отырған негізгі салам – бизнес. Имидж көтеріп, онымен табыс та-бу маған керек емес.

Көп жерде ақша төлейік, білгеніңмен бөліс, тренинг өткіз деген ұсыныстар келеді. Мен ондайдан бірден бас тартамын, жастармен барымды тегін бөлісуге тырысамын. Қайырымдылық саласында да бәрін жүз пайыз жария қылмаймыз. 40 пайызы айтылса, 60 пайызы жасырын қалады. Ол нәтижесіз қайырымдылық емес, тек бір реттік қана болатын істер. Оларды өз абыройым үшін пайдалануға да қарсымын.

Бизнесте ғана емес, кез келген салада өзгеріс болып жатыр. Әлсіздер, жалқаулар құрдымға кетіп, ізденіс үстінде жүргендер өседі. Меніңше, жағдай 2023–2024 жылдары қалпына келеді. Қазіргі індет тоқтаса да, бұдан да басқа алапаттар шығуы мүмкін. Сондықтан бизнес әрқашан дайын болуы керек, үнемі салаға зерттеу жасау керек. Қазақстанда көпшілігі соңғы ақшасына дейін жұмсап тастап, еркін отыра береді. Ол әдетті қойып, үнемдеуді үйрену керек, алдағы уақытқа қаражат жинау қажет. Сондай жақсы әдеттерді үйренетін, есеппен жұмсай білетін, алға қарай дамитын уақыт келді.

Возвращайтесь к нам через 4 недели, к публикации готовится материал «Pana: осознанное онлайн-бронирование »

: Если вы обнаружили ошибку или опечатку, выделите фрагмент текста с ошибкой и нажмите CTRL+Enter

Forbes Video

Как Дамир Аманжолов боролся с мародерами и помогал раненым во время беспорядков в Алматы

Смотреть на Youtube

Рамиль Мухоряпов: как пережить отмену

Смотреть на Youtube

Нурлан Смагулов: Цены на авто, утильсбор, долги MEGA, «агашки», аукционы, бизнес за границей

Смотреть на Youtube

Орфографическая ошибка в тексте:

Отмена Отправить